Post-mortem fotografie

“Fotografeer je ook mensen die gestorven zijn?” Dit wordt me regelmatig gevraagd en als dat de wens van de familie is, doe ik dat zeker. Mensen vinden het vaak vreemd en ongemakkelijk, zelfs een beetje eng soms. Maar als ik het belang uitleg van afscheidsfotografie, merk ik toch dat ze het beter begrijpen en het ook een mooi idee vinden.

Het fotograferen van iemand na het overlijden heet post-mortem fotografie of postmortale fotografie (letterlijk: na de dood). Post-mortem fotografie is dus hetzelfde als afscheidsfotografie.

Rozenkrans

Laatst kreeg ik een oude post-mortem foto waarop een vrouw is afgebeeld. Deze foto kwam uit een fotoalbum die was gekocht op een rommelmarkt in België. De vrouw lag opgebaard op een bed, haar handen gevouwen en om haar handen was een rozenkrans gelegd.

Het beeld raakt me. Als afscheidsfotograaf vind ik deze foto prachtig. Maar de foto riep tegelijk veel vragen bij me op. Hoe is deze foto op de rommelmarkt terecht gekomen? Heeft deze vrouw nog familie? Weet de familie dat deze foto in het fotoboek zat?

* Zie Update onderaan dit bericht.

Sereen

Wie was deze vrouw? Had ze kinderen? Een man? Ouders? Broers en zussen? Waaraan is ze gestorven? Welke betekenis heeft de foto voor de familie gehad?

Ondanks de verdrietige gebeurtenis is het een serene foto, de foto straalt rust en vrede uit. Zou de familie dit ook zo hebben ervaren?

Ik ging op zoek want ik wilde er meer over weten. Uit welk jaar zou deze foto ongeveer zijn? Werden er vroeger vaak post-mortem foto’s gemaakt? Vaker dan nu?

Over deze foto heb ik niet veel kunnen vinden maar wel ontdekte ik meer over postmortale fotografie (of afscheidsfotografie).

Tastbare herinnering

Met de uitvinding van de fotografie (in 1839) werd het maken van een tastbare herinnering voor veel mensen toegankelijk. Voor die tijd waren er alleen de portretschilderijen maar dit konden de meeste mensen niet betalen.

In de 19e eeuw stierven veel kinderen en vaak meerdere kinderen uit een gezin. De menselijke behoefte om een tastbare herinnering te bewaren, zorgde voor de opkomst van de post-mortem fotografie.

Voor de ouders was het post-mortem portret vaak de enige foto die ze van hun kind hadden.

Overleden kinderen

Overleden kinderen werden alleen op de foto gezet maar ook vaak met de ouders en met broertjes en zusjes. Soms werden ze zo gefotografeerd dat het leek alsof ze sliepen maar vaak werd er ook alles aan gedaan om het kind zo op de foto te zetten alsof het nog leefde.

Ze werden rechtop gezet op een stoel of een bank met de ogen open. Soms tekende de fotograaf de ogen open en kleurde hij de wangen roze.
Er zijn postmortale foto’s waarop kinderen, maar ook volwassenen, staand of zittend afgebeeld worden en dan rechtop gehouden worden met behulp van standaards.

Als er geen standaards waren, was het ook geen probleem, want dan werd de overledene ‘gewoon’ omhoog gehouden door degenen die naast hem stonden.

Bed of kist

Later werden postmortem foto’s gemaakt waar de overledene opgebaard ligt in een kist of op een bed. Dat is het beeld hoe wij het kennen en die ik als afscheidsfotograaf regelmatig maak. Vroeger werd de kist soms rechtop gezet. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer.

Als afscheidsfotograaf werk ik regelmatig in België. Daar worden mensen vaak op een bed opgebaard. In Nederland worden mensen meestal in een kist opgebaard.

Familie

Toen de fotografie zich meer ontwikkelde, konden mensen meerdere afdrukken laten maken die vaak gestuurd werden naar familie die ver weg woonden en niet bij de begrafenis aanwezig konden zijn. Tegenwoordig is dat vaak ook nog één van de redenen om foto’s van het afscheid of tijdens de uitvaart te laten maken.

Onthoofde portretten

Victoriaanse tijd (1839 – 1901): onthoofde portretten

De meest macabere vorm van afscheidsfotografie, uit de Victoriaanse tijd, was die van de onthoofde portretten. De fotograaf deed dat door meerdere negatieven in één foto te combineren. Op deze manier maakte hij foto’s die er levensecht en schokkend uitzagen.

De fotograaf Samuel Kay Balbirnie zette in 1878 een advertentie in de krant met de tekst:

“Onthoofde foto’s met mannen en vrouwen wiens hoofden in hun schoot zweven.”

Ondanks dat de Victoriaanse tijd bekend staat als preuts en met strenge regels zorgde deze vorm van afscheidsfotografie voor opmerkelijke, soms hilarische maar macabere beelden.

Taboe

Na de Tweede wereldoorlog werd post-mortemfotografie of afscheidsfotografie een taboe. Mensen stopten hun verdriet weg. Letterlijk en figuurlijk. Over emoties werd niet meer gepraat.

Tegenwoordig is er weer meer belangstelling voor postmortale fotografie of afscheidsfotografie. Dat is een goede ontwikkeling want afscheidsfoto’s kunnen helpen om met het verdriet om te gaan.

Champagne en mentholsigaretten

Denk niet dat de macabere vorm van afscheidsfotografie alleen iets van vroeger was. De Puerto Ricaanse bokser Christoher Rivera werd in 2014, na zijn dood, door zijn vrienden in bokskleren in de ring gezet om nog één keer met hem op de foto te kunnen gaan.

Of Miriam “Mae Mae” Burbank. Zij werd in 2014, tijdens de afscheidsdienst, aan een tafel gezet, met een biertje en een mentholsigaret in haar hand. Om zo te laten zien dat ze ‘full of life’ was.

De dood van Mickey Easterling, ook in 2014, was zoals ze geleefd had: groots en meeslepend: volledig in de make-up, met een grote roze boa en een champagneglas in haar hand. Dit wilde ze zelf zo en ze liet dit lang voor haar dood al vastleggen. Haar dochter had hier geen enkel probleem mee. Ze vond het een leuke manier om te zeggen dat het feest voorbij was.

Wat vind jij van postmortale fotografie of afscheidsfotografie?

Zie jij wat afscheidsfotografie of een foto van het afscheid van een geliefde voor je kan betekenen? Laat me weten hieronder weten wat jij er van vindt.

* Update:

Later kreeg ik dit bericht van iemand die deze post mortem foto ook heeft:

“De zwart wit post mortem foto op jouw website, de vrouw met de handen gekruist, paternoster en bloemen, kwam me erg bekend over. Inderdaad ik heb dezelfde foto ( 8,7 x 6,5 cm) in mijn collectie post mortem – lit de mort foto’s.
Op de achterzijde van de foto staat wat aanvullende informatie.

Het betreft Paula De Wit.Gestorven 25 Juni 1940.
Verder is er vermeld. I Jaar A. Zuster Beatrijs.

Ik vermoed dat de vrouw op de foto een jong meisje is. Eerste jaar A zal niet het eerste studiejaar zijn maar eerder het eerste jaar van het Middelbaar (zoals we het in België benoemen) wat betekent dat ze 12 – 13 jaar zou zijn. ???
Zuster Beatrijs zal hoogstwaarschijnlijk haar juf- leerkracht zijn.

Maar misschien is dit alles weten over de overleden persoon helemaal niet nodig en zelfs storend.
Het is een heel mooie foto, de paternoster en de bloemen, zelfs de diepliggende (dieper gezakte) ogen.
Meer dan 80 jaar later vertaald de foto en de informatie achteraan het respect en de katholieke overtuiging”.

Bronnen:
www.gowiththevlo.nl
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/onthoofde-portretten-uit-de-victoriaanse-fotografie